De wereld is momenteel in de ban van het coronavirus. Wij kunnen bij MdF natuurlijk niet achterblijven en kijken in deze blog met een etymologische en taalkundige blik naar dit schadelijke microscopisch kleine deeltje.

Coronavirus is de overkoepelende naam van een grote groep virussen, die aandoeningen aan de luchtwegen veroorzaakt. Enkele andere bekende coronavirussen zijn SARS (Severe acute respiratory syndrome) en MERS (Middle East Respiratory Syndrome). Onder een microscoop worden uitsteeksels zichtbaar rond de virusdeeltjes. Deze lijken een beetje op een kroontje, vandaar het Latijnse woord voor kroon: corona. Dit woord is weer afgeleid van het Griekse κορώνη, of korōnè.

Het woord corona schrijf je in dit verband met een kleine letter. Corona met een hoofdletter is een Mexicaans biermerk.

De besmetting met het coronavirus wordt in verband gebracht met de Huanan seafood market in Wuhan in China, waar tot de uitbraak in allerlei levende dieren werd gehandeld. Volgens deskundigen is het virus waarschijnlijk afkomstig van vleermuizen. Het Chinese woord voor vleermuis is 蝙蝠 (spreek uit: bian fu), dat deels klinkt als het woordje 福 (spreek uit: fu), dat voorspoed en geluk betekent. Sommige Chinezen geloven dat het eten van vleermuizenvlees ‘fu’ brengt. Virussen die van een dier op een mens worden overgedragen, heten zoönosen. Op dit moment worden ook varkens, civetkatten en schubdieren verdacht als zogenoemde tussengastheren van het virus. De poep en het speeksel van vleermuizen hebben deze dieren op hun beurt besmet.

Eerst hadden wetenschappers nog geen naam voor dit nieuwe coronavirus. Het werd aangeduid als 2019-nCoV. ‘2019’ staat voor het jaar waarin het virus uitbrak, ‘n’ voor new en ‘CoV’ voor Corona Virus. Op 11 februari 2020 heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de ziekte de naam Covid-19 gegeven. Op diezelfde dag heeft het International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV) bekendgemaakt, dat het virus SARS-CoV-2 zou gaan heten. De 'co' in de naam Covid-19 staat voor corona, de ‘vi’ voor virus, de ‘d’ voor disease en ‘19’ staat voor 2019. De WHO heeft aangegeven dat het bedenken van een naam nog niet zo makkelijk was. Er is gekozen voor een makkelijk uit te spreken naam, die niet verwijst naar een aardrijkskundige naam, een dier, persoon, of groep mensen. Op deze manier probeert de WHO stigmatisering te voorkomen.

Mensen spreken ook wel over het wuhanvirus, omdat dat de stad is waar het virus voor het eerst is opgedoken. Hoewel Wuhan de naam van een stad is, schrijf je het woord met een kleine letter. Dit is ook zo bij het ebolavirus, dat is vernoemd naar de rivier de Ebola, in Congo. Blijkbaar had de WHO hier geen bezwaren tegen de vernoeming naar een aardrijkskundige naam.

Dankzij het virus is de Nederlandse taal een aantal woorden rijker. De woorden coronavirus, coronabesmetting, corona-uitbraak, coronaverschijnselen en corona-epidemie verschijnen op dit moment overal. Het is echter nog maar de vraag of deze woorden daadwerkelijk in het woordenboek zullen worden opgenomen. Volgens de redactie van de Dikke Van Dale gebeurt dit pas, als zij het betreffende woord gedurende langere tijd regelmatig aantreft in de media (inclusief blogs, dus ik heb mijn bijdrage geleverd). Het woord moet bovendien ingeburgerd zijn en het moet in verschillende soorten teksten voorkomen. 

Het woord epidemie komt overigens van het Griekse woord epidémios, dat ‘over de (gehele) bevolking’ betekent. Er lijkt binnen niet al te lange tijd sprake te zijn van een pandemie, een epidemie die zich wereldwijd verspreidt. Ook het woord pandemie is van Griekse oorsprong: ‘pan’ betekent geheel en ‘demos’ mensen/volk. Virologen spreken al van een China-variant en een Italië-variant van het coronavirus.

Ten slotte rijst de vraag waarom je bij corona-uitbraak en corona-epidemie wel een koppelteken gebruikt, maar bij andere samenstellingen met corona niet. Dit heeft te maken met een klinkerbotsing: coronauitbraak en coronaepidemie zorgen voor verwarring bij het lezen. Het plaatsen van een koppelteken voorkomt deze verwarring en maakt het woord beter leesbaar.